Zaangażowanie rodzica w pomoc dziecku oraz jego współpraca z terapeutą oparta na zaufaniu są ważne dla przebiegu terapii dziecka. Zmiany, które są wprowadzane w relacji rodzic – dziecko oraz w zachowaniu i postawach samego rodzica ułatwiają zmianę w funkcjonowaniu dziecka. Badania nad zaangażowaniem rodziców w terapię dzieci wskazują, że zmiany w sposobie myślenia i przeżywania rodziców mają duży wpływ na powodzenie terapii dzieci. Kiedy rodzic rozumie zachowania dziecka jako wynikające z jego potrzeb i emocji, kiedy dostrzega indywidualność swojego dziecka oraz uznaje jego prawo do przeżywania własnych uczuć, dziecko może poczuć się akceptowane, co ułatwia mu zmianę jego zachowań.

Zaproszenie opiekuna do aktywnego uczestnictwa w leczeniu dziecka może przyjąć zarówno formę spotkań rodzinnych, jak i spotkań indywidualnych dla rodzica, odbywających się równolegle względem terapii dziecka. Świadoma zgoda opiekuna na wspólną terapię, jasna umowa dotycząca jej celów oraz gotowość do podjęcia odpowiedzialności za wprowadzenie zmian w relacji z dzieckiem, jak i w swoim sposobie rozumienia problemu, jest niezbędne dla powodzenia takiej formy terapii. Rodzic ma szansę zrozumieć, że problemowe zachowania dziecka zależą od wielu czynników, a jednym z nich może być jakość jego relacji z dzieckiem.
​
Ważnym aspektem jest stworzenie rodzicom przestrzeni do swobodnego opowiedzenia o swoich trudnościach w radzeniu sobie z problemami w relacji z dzieckiem. Zadaniem terapeuty jest wtedy uważne słuchanie, zrozumienie i uznanie intensywnych emocji rodziców – ich zmartwień, niepokoju, frustracji, bezradności, czy złości. Rodzic, który jest rozumiany przez terapeutę może lepiej rozumieć swoje dziecko. Ponadto, w ten sposób rodzic uczy się mówić o swoich uczuciach, poznawać je i poddawać je refleksji. 

Inną ważną formą oddziaływań jest psychoedukacja dla rodziców, czyli rozmowa na temat trudności dziecka w kontekście jego relacji z innymi członkami rodziny oraz etapu rozwoju, w którym się ono znajduje. Przykładowo, rodzic może się dowiedzieć, że napady złości i silny protest dziecka dwuletniego jest zachowaniem, które w tym etapie rozwoju uznaje się za normalne. Podobne napady złości u ośmiolatka mogą wskazywać na istnienie problemu oraz mogą budzić niepokój.  Taki rodzaj oddziaływań rozwija zdolność do rozumienia dziecka, czy zastanawiania się nad jego zachowaniami w odniesieniu do jego przeżyć wewnętrznych.  Zadaniem terapeuty jest stworzenie relacji opartej na poczuciu bezpieczeństwa, w której możliwe jest poznawanie przeżyć własnych i innych, bliskich osób. 

dr Karolina Dejko-Wańczyk
psycholog, psychoterapeuta

 Czym jest przywiązanie?
Przywiązanie to bardzo wczesna i silna więź emocjonalna, która łączy dziecko z jego opiekunem oraz zapewnia dziecku opiekę i ochronę ze strony osoby dorosłej. Wyróżnia się tzw. bezpieczny styl przywiązania, który cechuje się otwartością i ufnością w bliskich relacjach, oraz tzw. poza-bezpieczny (lękowy) styl przywiązania, który cechuje się brakiem ufności do innych osób oraz niemożnością zaspokojenia potrzeb bliskości i ukojenia w relacji z innymi osobami.

Przywiązanie stanowi podstawę rozwoju dziecka oraz cechuje się względną stałością w ciągu całego życia. Relacja z opiekunem jest wzorem dla przyszłych relacji z innymi ludźmi. Dziecko, które w pierwszych latach życia doświadcza poczucia bezpieczeństwa w relacji ze swoimi rodzicami, czuje, że może im ufać i na nich polegać, że jest kochane i wartościowe, z podobnym nastawieniem i otwartością będzie w późniejszych etapach swojego życia nawiązywać bliskie relacje z innymi ludźmi.

Wczesnodziecięca więź z opiekunami stanowi podstawę dalszego rozwoju emocjonalno-społecznego dziecka, wpływając na to, jak dziecko będzie radzić sobie z emocjami, jak wytrwale będzie podejmować próby rozwiązywania problemów oraz z jaką łatwością będzie korzystało z pomocy innych ludzi.

Przywiązanie a rozwój dziecka   
 Poczucie bezpieczeństwa w relacji z rodzicami wpływa na rozwój dziecka, zabezpieczając je przed rozwojem zaburzeń emocjonalnych w późniejszych etapach jego życia. Brak zrozumienia dziecka i brak poczucia bezpieczeństwa w relacji z rodzicami zwiększają ryzyko rozwoju zaburzeń emocjonalnych. Doświadczenie braku zrozumienia i braku bezpieczeństwa w bliskiej relacji nie stanowi bezpośredniej przyczyny konkretnych trudności, a raczej wpływa na prawdopodobieństwo ich wystąpienia.
​
Bezpieczna więź stanowi podstawę rozwoju niezależności dziecka, skutecznego radzenia sobie z emocjami oraz rozwoju umiejętności społecznych. Dzieci czujące się bezpiecznie w bliskiej relacji lepiej rozumieją myśli i uczucia innych ludzi. Poczucie bezpieczeństwa umożliwia badanie i poznawanie emocji i przekonań własnych i innych osób, rozwój zdolności rozróżniania pomiędzy perspektywą swoją a innych oraz znoszenia niespójności wynikających z ich porównania. 

dr Karolina Dejko-Wańczyk
​psycholog, psychoterapeuta

Czym jest mentalizacja?​
Zdolność do mentalizowania pozwala nam rozumieć, że zachowania nasze i innych osób mają swoje źródła w uczuciach, potrzebach, myślach i przekonaniach. Mogą być one niewidoczne na pierwszy rzut oka, dlatego tak ważna jest umiejętność domyślania się i ich odgadywania. Twórcy koncepcji mentalizacji (m.in. Peter Fonagy, Antony Bateman, Eia Asen) opisują mentalizowanie jako „przechowywanie umysłu w umyśle”, „zważanie na stany umysłowe własne i innych”, „patrzenie na siebie z zewnątrz i na innych od wewnątrz” „kultywacja w umyśle”.

Mentalizowanie polega na tym, że możemy czuć emocje i jednocześnie o nich myśleć i je rozumieć. Stanowi podstawę bardziej złożonego i pełniejszego obrazu siebie oraz bardziej stabilnej osobowości. Umożliwia rozróżnienie pomiędzy tym, co dzieje się wokół nas, a tym, co dzieje się w naszym wnętrzu.

Co więcej, zdolność do mentalizowania umożliwia lepsze rozumienie zachowań innych osób, co sprawia, że możemy na nie zareagować w sposób bardziej adekwatny, ponieważ odpowiadamy wtedy nie tylko na to, co druga osoba robi, ale przede wszystkim na to, co czuje i czego potrzebuje.
 
Zdolność do mentalizowania w relacji rodzic – dziecko
Rodzicielska zdolność do mentalizowania pełni bardzo ważną rolę w budowaniu dobrej relacji rodzic - dziecko. Mentalizowanie w kontekście relacji z dzieckiem to zdolność do rozumienia zachowań dziecka jako wynikających z przeżywanych przez niego emocji. Na przykład możemy zauważyć, że krzyk naszego dziecka jest wyrazem jego złości i protestu, wynikających z niezgody na coś, czego ono się boi. Dobrze mentalizujący rodzic nie tylko potrafi zrozumieć swoje dziecko, ale również rozmawia z nim o uczuciach, przez co uczy je nazywania emocji i rozumienia własnych przeżyć.

Mentalizujący rodzic potrafi uznać, że jego dziecko postrzega i przeżywa otaczający go świat w odniesieniu do własnej perspektywy oraz swoich indywidualnych emocji. Myśląc o tym, co przeżywa nasze dziecko możemy zauważyć, że widzi ono świat innymi oczami, niż nasze oraz, że może nie rozumieć spraw, które nam wydają się oczywiste. Zdolność mentalizowania to umiejętność i gotowość do adekwatnego odczytywania emocji i potrzeb dziecka, ich akceptacji oraz adekwatnej reakcji na nie. Na przykład płacz niemowlęcia może wskazywać, że coś je boli lub, że jest głodne, ale również może wyrażać jego smutek, samotność i tęsknotę za bliskością.    
​
Mentalizowanie ułatwia regulację emocjonalną, czyli radzenie sobie z własnymi emocjami, szczególnie kiedy są one przykre, nieprzyjemne lub bardzo intensywne. Początkowo, w pierwszych miesiącach życia dziecka, osobą całkowicie odpowiedzialną za regulację emocji dziecka jest jego rodzic, który uspokaja je, jednocześnie nazywając jego emocje i potrzeby. Dzięki temu w kolejnych latach życia dziecko uczy się tego, że emocje są czymś ważnym i potrzebnym. Uczy się wytrzymywać trudne emocje, myśleć o nich, rozumieć je i radzić sobie z nimi. Stopniowo uczy się, że jego emocje pochodzą z jego wnętrza i że jest ono za nie odpowiedzialne.

Dziecko może się tego uczyć, kiedy towarzyszy mu wrażliwy rodzic, który dostrzega i akceptuje różnorodne emocje dziecka, również te negatywne i konfliktowe. Rodzic, który potrafi zauważyć i uznać trudne przeżycia, takie jak uczucie utraty, żalu, złości, lęku, zamiast im zaprzeczać lub je odrzucać, będzie miał większą łatwość w uspokojeniu swojego dziecka. Tym samym staje się dla dziecka tzw. bezpieczną bazą, stwarza mu poczucie pewności i bezpieczeństwa, a w konsekwencji umożliwia mu swobodną eksplorację zarówno otaczającego je świata zewnętrznego, jak i świata jego uczuć, myśli, przeżyć. Dobrze mentalizujący rodzic, stwarza dziecku bezpieczne środowisko rozwoju.

dr Karolina Dejko-Wańczyk 
psycholog, psychoterapeuta

W przyszłym tygodniu ukaże się kolejny   artykuł   z serii  pod tytułem "Czym jest przywiązanie?". Zapraszamy do lektury.